گلبول های قرمز یا اریتروسیت (RBCs) بالغ نرمال، به صورت دیسک های دایره ای شکل مقعرالطرفینی به قطر 6 تا 8 میکرومتر می باشند که اندکی کوچکتر از لنفوسیت های بالغ نرمال (حدود 6 تا 10 میکرومتر) هستند. به گلبول قرمز با اندازه و شکل نرمال، نورموسیتیک (normocytic) می گویند و اصطلاح مربوط به رنگ نرمال یا رنگ پریدگی مرکزی گلبول قرمز (محتوای هموگلوبین نرمال)، نورموکرومیک  (normochromic) است. وجود گلبول های قرمز غیر طبیعی در لام خون محیطی نشان دهنده بیماری هستند .در این مقاله با مورفولوژی های مختلف RBC ها و بیماری های مرتبط آشنا می شوید.

اندازه گیری عناصر معدنی معمولا به صورت جداگانه برای شناسایی، ارزیابی و نظارت بر کمبود یا افزایش مواد معدنی به کار می رود. پزشکان ممکن است یک یا چند آزمایش را براساس نشانه ها و علائم یا شرایطی که بیمار دارد درخواست کند و گاهی اوقات بیش از یک تست برای تشخیص کمبود یا سمیت عناصر درخواست داده می شود مانند آزمایش مس و ceruloplasmin برای ارزیابی مقدار مس در بدن و یا گروهی از آزمون های آهن (آهن، ظرفیت اتصال کلی آهن و فریتین) با CBC (شمارش کامل خون) برای ارزیابی کمبود آهن به عنوان یک عامل بالقوه کم خونی.

تست های انعقادی اختصاصی و روتین بویژه PT,aPTT دربیماران با هماتوکریت بالا، افزایش کاذب نشان می دهند.دراین بیماران تنظیم واصلاح حجم سیترات سدیم (Adjusted Citrate) براساس هماتوکریت به شدت توصیه می گردد.

فریتین معمولا  تست ترجیحی برای بررسی وضعیت ذخایر آهن بدن (Iron storage status ) می باشد اما ازسوی دیگر فریتین یک پروتئین فازحاد (Acute phase reactant) نیز می باشد بدین معنی که می تواند در التهاب هایا بیماری های مزمن (ماننداختلالات اتوایمیون، برخی سرطان ها وعفونت های مزمن) نیز افزایش یابد.

2 نوع تست اندازه گیری گازهای خون وجود دارد تست ABG (Arterial Blood Gas Test ) که با استفاده ازخون شریانی انجام می شود و تست VBG (Venous Blood Gas) که با استفاده ازخون وریدی یا مخلوط خون ورید تهیه می شود مورد سنجش قرار میگیرد. هر دو آزمایش می توانند دی اکسید کربن و اسیدهای موجود در خون را اندازه گیری کنند.در اطفال بنا به عللی خون مویرگی آنالیز می شود. برای تهیه این نمونه از بسترهای پرخون مثل پاشنه پا خون گیری به عمل می آید.بطور کلی تفاوت VBG با ABG در مورد فشار اکسیژن مطرح است. فشار اکسیژن تنها حالتی است که نیاز به نمونه شریانی داریم. بطور واضح تر PaO₂ وریدیmmHg 60-70  کمتر از نمونه شریانی است در حالیکه اختلاف PH و PaCO2 وریدی و شریانی بسیار کم است.

شمارش کامل سلول هـای خـونی (CBC)، یک آزمایش تشخیصی می‌باشد که برای بررسی سلول های خون انجام می شود. این اندازه‌گیری، شامل شمارش و برخـی از ویژگی‌های مورفولوژیک اریتروسیت‌ها (سلول‌های قرمـز خــون)، لکوســیت‌ هــا (ســلول‌هــای ســفید خــون) و ترومبوسیت ها (پلاکت‌ها ) در یـک میلـی ‌متـر مکعـب خـون می‌باشد.آزمایش CBC در شرایط ضعف، خستگی و کبودی می‌تواند درخواست شود. شمارش کامل سلول های خونی به تشخیص برخی وضعیت‌ ها مثل آنمی، عفونت و بسیاری از اختلالات دیگر هم کمک می‌کند.

تست قند خون میزان گلوکز را در بدن اندازه گیری می کند. گلوکز خون توسط یک مکانیسم فیدبک و از طریق انسولین و گلوکاگون کنترل می شود. سطوح گلوکز سرمی بسته به ریتم شبانه روزی ارزیابی می شود. برای مثال سطوح گلوکز در حد mg/dl 101 در موقع ناشتا بودن فرد می تواند غیرطبیعی باشد ولی این مقدار بعد از گذشت یک ساعت غذا خوردن ممکن است طبیعی باشد.

تست گلوکز در درجه اول برای افراد دیابتی انجام می شود. دیابت شرایطی است که باعث افزایش سطح گلوکز در خون می شود. مقدار گلوکز در بدن معمولاً  با هورمونی بنام انسولین کنترل می شودکه توسط سلول های بتای جزایر لانگرهانس در لوزالمعده تولید می شود.

وارفارین یک داروی ضد انعقادی می باشد که معمولاً به منظور جلوگیری از ایجاد لخته در بدن افرادی که به بیماریهای قلبی،ریوی،اختلالات عروق خونی مبتلا می باشند تجویز می گردد. استفاده زیاد از این دارو با کم کردن قابلیت انعقاد خون می تواند منجر به خونریزی های گاه مرگبار شود، در چنین وضعیتی لازم است سریعاّ با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش معروف به PT وضعیت انعقادی خون را تعیین کرد.

آزمایش سرعت رسوب گلبول های قرمز، آزمایشی بسیار ارزان و بازتابی از حضور بیماری های التهابی، عفونی، تروما و بیماری های بدخیم است. همچنین آزمایش ESR یک فاکتور پیش آگهی دهنده در بیماری های غیرالتهابی مانند بیماری های عروق کرونر، سکته مغزی، نارسایی قلبی و سرطان پروستات می باشد.

فریتین یک پروتئین حاوی آهن است و نوع اولیه آهن موجود در داخل سلول است. مقدار کمی فریتین که به خون منتقل می شود بازتاب مقدار کل آهن موجود در بدن است. این آزمون مقدار فریتین خون را اندازه گیری می کند. آزمایش فریتین به منظور ارزیابی ذخایر آهن بدن فرد انجام می گردد این آزمایش گاهی با آزمایش آهن و TIBC برای تشخیص حضور و شدت کمبود آهن یا آهن اضافه در بدن انجام می شود.

 روش فلوسایتومتری سریع و مطمئن برای تشخیصPNH  ) هموگلوبینوری حمله ای شبانه)  در بیمارانی با هموگلوبینوری، ترومبوز بی علت، نارسایی مغز استخوان و یا آنمی های همولیتیک و آپلاستیک

آزمایش D-Dimer یکی از آزمایش های حساس برای تشخیص ترومبوز عروقی است . کاربرد اصلی D-dimer به غیر از تشخیص انعقاد داخل عروقی منتشره برای کنار گذاشتن ترومبوآمبولی است به ویژه وقتی که احتمال آن پائین باشد. منفی شدن آزمایش D-dimerاحتمال آمبولی ریوی و ترومبوز عروقی را تقریبا رد می کند. dimer قطعات پروتئینی است که هنگامی که یک لخته خون در بدن شکسته می شود تولید می گردند تا زمان اینکه در بدن لخته ایی تشکیل و شکستن نشود به طور  معمول مقدار آن غیر قابل شناسایی است و سپس سطح آن در خون افزایش می یابد.

افزایش تعداد گلبول های قرمز در واحد حجم خون را اصطلاحا غلظت خون می گویند. در این حالت تعداد هموگلوبین های خون فرد بیمار بیشتر از یک فرد عادی است. غلظت خون به دو دلیل اتفاق می افتد. علت اولیه و علت ثانویه، اگر مغز استخوان بدون دلیل شروع به ساختن گلبول قرمز کند علت اولیه وجود دارد و اگر نرسیدن اکسیژن کافی به بدن باعث تولید گلبول قرمز شود علت ثانویه پیش روست.

هدف از انجام این آزمایش اندازه گیری مقدار هاپتوگلوبین ها درخون است. هاپتوگلوبین پروتئینی است که توسط کبد تولید شده و وظیفه ی ان یافتن مولکول های هموگلوبین آزاد درجریان خون و اتصال به آن هاست . اتصال هاپتوگلوبین به هموگلوبین ترکیبی به وجود می آورد که به سرعت توسط کبد از جریان خون پاکسازی می شود. درصورت تخریب تعداد زیادی گلبول قرمز خون ، غلظت هاپتوگلوبین درخون به صورت موقت کاهش می یابد ، زیرا در اثر تخریب گلبول های قرمز ، هموگلوبین درجریان خون ازاد شده و به مولکول های هاپتوگلوبین متصل می شوند . در چنین شرایطی میزان مصرف هاپتوگلوبین از میزان تولید آن در کبد بیشتر می شود.

آنالیزورهای خون‌شناسی، برخی پارامترهای خونی را برای گلبول‌های قرمز و پالکت‌ها و گلبول‌های سفید با ترسیم هیستوگرام یا محاسبه، گزارش می‌کنند. برخی از این پارامترها جای پای خود را در هماتولوژی باز کرده است و دریچه‌های تازه‌ی تشخیصی ارائه کرده است و برخی هنوز تنها جنبه‌ی گزارش دارد.در این مطلب اشاره‌ای کوتاه و گذرا به پارامترهای خونی و کاربردآن‌ها در علم هماتولوژی شده است.