مطالب مشابه
دسته بندی مطالب
نقش فلوسایتومتری در تشخیص بدخیمی های خونی (بخش دوم)
بدخیمی های خونی گروه ناهمگونی از سرطان ها با دلایل، شیوع، پیش آگهی و بقای متفاوت هستند. در مطالعات انجام گرفته روی جمعیت، بدخیمی های خونی به چهار دسته مختلف تقسیم بندی می شوند که شامل لوکمی، لنفوم هوچکین، لنفوم غیر هوچکین و میلوم هستند. در سال های اخیر سازمان بهداشت جهانی (WHO) در یک نشست جهت طبقه بندی بدخیمی های خونی، این بیماری ها را بر اساس نوع و رده سلول درگیر (لنفوئید و میلوئید) و بلوغ سلولی تقسیم بندی کرده است. در این طبقه بندی، از ریخت شناسی (مورفولوژی) سلول، ویژگی های سطح سلولی (ایمونوفنوتایپینگ)، ژنتیک و معیارهای بالینی جهت تقسم بندی بیشتر هر گروه استفاده شده است.
بدخیمی سلول های T و NK بالغ
ایمونوفنوتایپینگ به روش فلوسایتومتریک در تشخیص و طبقه بندی بدخیمی سلول های T و NK بالغ کاربرد دارد. اغلب افتراق سلول های T و NK از سلول های B بالغ بسیار دشوار است. همچنین طبقه بندی سلول های T و NK بالغ نسبت به طبقه بندی سلول های B کمتر شناخته شده است. استفاده از روش فلوسایتومتری در تعیین اهداف درمانی بالقوه نظیر CD25 و یا CD52 نیز کمک رسان است (جدول 1).
جدول 1. کاربرد بالینی مارکرهای مختلف در ارزیابی لنفوم T بالغ
|
ملاحظات |
کاربرد در تشخیص بدخیمی سلول T و NK بالغ |
توزیع نرمال |
مارکر |
|
ممکن است در AML نیز بیان تغییر یافته ای داشته باشد
|
نشانگر رده T یا NK
|
سلول های T و NK |
CD2
|
|
—
|
نشانگر رده سلولی T، ممکن است شدت بیان کاهش یافه نشان دهد |
بیان ضمن بلوغ سلول T |
CD3, surface
|
|
نشانگر کلونالیتی نبوده و ممکن است در AML و HDN مثبت شود.
|
موثر در طبقه بندی بدخیمی های سلول T بالغ
|
زیر گروههای سلول T و مونوسیت/هیستیوسیت |
CD4 |
|
ممکن است بیان تغییر یافته در سلول های B نیز داشته باشد
|
نشانگر رده سلولی T، ممکن است شدت بیان کاهش یافته نشان دهد.
|
سلول های T و زیر گروه های محدودی از سلول های B |
CD5 |
|
ممکن است بیان تغییر یافته ای در AML داشته باشد. |
نشانگر رده سلولی T. ممکن است شدت بیان تغییر یافته داشته باشد.
|
سلول های T و NK |
CD7 |
|
نشانگر کلونالیتی نیست. |
موثر در طبقه بندی بدخیمی سلول های T بالغ
|
زیرگروه های سلول T و برخی سلول های NK |
CD8 |
|
— |
موثر در افتراق بدخیمی های لنفوئیدی بالغ (شدت بیان بالا) از ALL و PCN(بیان ضعیف یا منفی)
|
تمامی سلول های B (شدت بیان ضعیف در سطح پیش ساز ها و پلاسما سل ها)، و سلول های T ( شدت بیان ضعیف در سطح پیش سازها)
|
CD45 |
|
بیان تغییر یافته در AML، PCN. HDN مثبت. زیرگروه های کوچکی از سلول های میلوئیدی بازسازی شونده که بیان ضعیفی را نشان می دهند. |
موثر در تمایز سلول های NK |
سلول های NK و سلول های T مشابه NK |
CD56
|
|
در سطح سلول های لانگرهانس نیز مثبت می شود. |
ALL |
سلول های T نابالغ |
CD1a*. |
|
— |
نشانگر رده سلولی T یا NK. سلول های NK دارای زنجیره اپسیلون CD3 سیتوپلاسمی نیز هستند.
|
تمامی سلول های T شامل لنفوبلاست ها |
CD3, cytoplasmic*
|
|
زیرگروه های محدودی از سلول های T نرمال |
غالبا در ALL دیده می شود. در بدخیمی های سلول T بالغ به ویژه در AITCL نیز دیده می شود. |
سلول های T و B نابالغ ، زیرگروه های سلول های T و B بالغ و نوتروفیل ها
|
CD10*
|
|
آنتی بادی با ویژگی های متغیر برای سلول های لنفوئیدی و نوتروفیلی |
Iنشانگر تمایز سلول های NK |
سلول های NK، سلول های T مشابه NK، و نوتروفیل های در حال بلوغ
|
CD16*
|
|
— |
شدت بیان بالا در ATLL، بیان متغیر در سایر زیرگروه ها، ارزیابی درمان با آنتی بادی ضد CD25 نظیر Ontak |
سلول های T فعال شده |
CD25* |
|
اختصاصی سندرم Sezary/CTCL نیست |
/CTLCسندرم Sezary اغلب CD26 منفی (بیشتر از 30% سلول های TCD4+، CD26- هستند) |
سلول های T نابالغ، سلول های NK، و سلول های T فعال شده. اکثر سلول های CD4+ و همچنین CD26+ |
CD26*
|
|
— |
* بیان بالای یکدست در ALCL. شدت رنگ متغیر در بدخیمی های T و NK بالغ. مثبت در لنفوم هوچکین |
سلول های T و B فعال شده و مونوسیت ها |
CD30 |
|
— |
موثر در شناسایی جمعیت های محدود |
زیرگروه های B و T از جمله سلول های T بکر
|
CD45RA* |
|
— |
موثر در تشخیص جمعیت های محدود |
زیرگروه های T و B از جمله سلول های T خاطره |
CD45RO*. |
|
— |
نشانگر تمایز NK |
سلول های NK و سلول های T مشابه NK |
CD57* |
|
— |
طبقه بندی بدخیمی های سلول T |
سلول های T بالغ در همراهی با CD3 سطحی |
TCR α/β*. |
|
— |
طبقه بندی بدخیمی سلول های T بالغ، کمک به تشخیص جمعیت های محدود
|
سلول T بالغ در همراهی با CD3 سطحی |
TCR γ/δ* |
|
— |
طبقه بندی بدخیمی سلول های T بالغ
|
سلول های T سایتوتوکسیک |
TIA-1* |
|
— |
بیان محدود همراه با کلونالیتی |
سلول های T |
*ایزوفرم های زنجیره بتا |
*این مارکرها جهت ارزیابی ثانویه و پس از سایر مارکرهای موجود در ارزیابی اولیه مورد استفاده قرار می گیرند.
بدخیمی سلول های T بالغ
در بین بدخیمی های لنفوئیدی بالغ با منشا سلول T، بیان CD4 و CD8 تعیین کننده انواع احتمالات تشخیصی بوده و اطلاعات لازم جهت طبقه بندی هرچه بهتر را مشخص می کند. CD4-/CD8-، CD4+/CD8-، CD4+/CD8+، CD4-/CD8+. برای هر گروه سایر اطلاعات در همراهی با مورفولوژی تشخیص نهایی را تسهیل می کند. این طبقه بندی به همراه سایر ویژگی های فنوتیپی در جدول 2 خلاصه شده است.
جدول 2. راهکار فلوسایتومتریک در تشخیص و طبقه بندی بدخیمی های سلول T
|
سایر اطلاعات تشخیصی |
تشخیص ویژگی های فنوتیپی |
بیماری های احتمالی |
|
|
|
CD4+CD8- |
|
تایید ویژگی های مورفولوژیک و تظاهرات بالینی. HYLV-1 |
اغلب CD7-، CD26-، CD25+/- (با شدت بیان متفاوت) |
CTCL/ سندرم Sezary |
|
80% دارای t(14;14) یا inv(14) (q11;q32). بیان افزایش یافته پروتئین TCL1 |
معمولا فاقد تغییرات بارز فنوتیپی. CD16-، CD56-، CD57- |
T-PLL |
|
HTLV-1+ اندمیک در ژاپن و جزایر کارائیب |
CD7-، CD25+ (شدت بیان بالا) |
Adult T-cell leukemia/lymphoma |
|
مورفولوژی آناپلاستیک،به استثنای گونه های سلول کوچک/تک شکلی، بازآرایی ژن ALK |
اغلب توام با از دست رفتن مارکرهای شاخص سلول T. CD30 با شدت رنگ بالا، ALK-1+/-، CD56+/-، CD13+/-،CD15+/-، CD33+/-، پروتئین های گرانولی سایتوتوکسیک (+) |
Anaplastic large cell lymphoma |
|
شبکه پیچیده سلول های دندریتیک تکثیر شونده، CXCL13+، سلول های B پراکنده EBV+ |
اغلب فنوتیپ تغییر یافته (شدت بیان کاهش یافته CD7 و CD3)CD10+/- |
Angioimmunoblastic TCL |
|
تشخیص با حذف وجود سایر بیماری ها |
فنوتیپ متغیر، اغلب فقدان CD5 و/یا CD7 |
Peripheral TCL, NOS |
|
|
|
CD4-CD8+ |
|
اغلب با مرفولوژی LGL، معمولا با روند آهسته، همراه با آرتریت روماتوئید و سایتوپنی (نظیر نوتروپنی و آنمی)، EBV- |
اغلب بیان تغییر یافته CD5 و/یا CD7. CD16+/-، CD56+/-، CD57+. TIA-1+. گرآنزیم B+. پرفورین + |
T-cell large granular lymphocyte leukemia |
|
ارتشاح به ناحیه subcutis با قطرات کوچک همراه با دیواره چربی، هیستیوسیت های لوبیایی. باید از lupus profundud افتراق داده شود. |
معمولا تنها CD56، EBV-، TCRα/β، TIA-1+، گرآنزیم B+، پرفورین + موضعی |
Subcutaneous panniculitis-like TCL |
|
اغلب TCRγ/δ، اما احتمال TCRα/β، EBV-. ایزوکروموزوم 7q شایع. اغلب با روند بالینی تهاجمی. |
اغلب CD5-، CD7+. CD16+/-، CD56+، CD57-، TIA-1+، گرآنزیم B-، پرفورین - |
Hepatosplenic TCL |
|
|
|
CD4+CD8+ |
|
80% موارد همراه با t(14;14)(q11;q32). افزایش بیان پروتئین TCL1 |
اغلب فاقد تغییرات فنوتیپی شایع. CD16-، CD56-، CD57- |
T-PLL |
|
HTLV-1+، اندمیک در نواحی ژاپن و جزایر کارائیب |
CD7-، CD25+ (با شدت بیان شدید و یکدست( |
Adult T-cell leukemia/lymphoma |
|
تشخیص با حذف سایر بیماری های موجود |
فنوتیپ متغیر، اغلب همراه با از دست رفتن متغیر CD5 و/یا CD7 |
Peripheral TCL, NOS |
|
|
|
CD4-CD8- |
|
CD30+/-، EBV-. تست FISH برای 9q33-34. سابقه بیماری سلیاک |
CD5-، CD3+، CD7+، CD103+، CD56+/-، TIA-1+، گرانزیم B+، پرفورین+ |
Enteropathy-associated TCL |
|
اغلب TCRδ ولی با احتمال TCRα/β، EBV-. اغلب با ایزوکروموزوم 7q. اغلب همراه با روند بالینی تهاجمی. |
اغلب CD5-، CD7+. CD16+/-، CD56+، CD57-، TIA-1+، گرآنزیم B-، پرفورین - |
Hepatosplenic TCL |
|
پوست، نواحی مخاطی، و سایر نواحی خارج گره ای. EBV معمولا در نواحی مخاطی مثبت و در لنفوم Cutaneous منفی است. |
CD5-، CD56+، اغلب CD57-، TCRγ/δ، TAI-1+، گرآنزیم B+، پرفورین+ |
Nonhepatosplenic γ/δ TCL |
اختلالات پلاسما سل
مشکلات در ارتباط با پلاسما سل ها عمدتا با افزایش گاما گلوبولین های سرم یا ادرار شناخته شده و به تکثیر فعال پلا کلونال و گاموپاتی مونوکلونال تقسیم بندی می شوند. گاموپاتی های مونوکلونال نیز به MGUS و PCN شامل پلاسماسایتوما، میلوم پلاسما سل، لوکمی پلاسما سل، آمیلوئیدوز و بیماری های زنجیره سبک و سنگین ایمونوگلوبولین تقسیم بندی می شوند. تشخیص PCN عمدتا نیازمند تعیین افزایش پلاسما سل (به بالاتر از 10% سلول های مغز استخوان)، اثبات فنوتیپ و یاکلونالیتی غیر عادی و طبقه بندی دقیق تر با استفاده از یافته های بالینی، رادیولوژیک، مورفولوژیک و آزمایشگاهی می باشد. ایمونوفنوتایپینگ با استفاده از فلوسیتومتری ابزار مناسبی برای شناسایی پلاسما سل های غیر عادی و افتراق بین بدخیمی لنفوئیدی و بدخیمی پلاسما سل محسوب می شود، به علاوه فلوسیتومتری اطلاعات مفیدی در مورد پیش آگهی بیماری فراهم می سازد. جدول زیر الگوی های رنگ آمیزی پلاسما سل ها را نشان می دهد.
|
ملاحظات |
کاربرد بالینی در بدخیمی نئوپلاسم |
توزیع نرمال |
مارکر |
|
بیان تغییریافته در سلول های میلوئیدی |
در PCN اغلب CD19-، بدخیمی سلول B بالغ با تمایز پلاسماسل CD19+ |
تمامی سلول های B شامل لنفوبلاست ها، سلول های B بالغ و اکثر پلاسما سل ها |
CD19 |
|
اختصاصی پلاسما سل نیست. |
شناسایی پلاسما سل ها با شدت رنگ زیاد اغلب همراه با بیان کم یا فقدان CD45 |
سلول های B پیش ساز، سلول های B نرمال مراکز فولیکولی، سلول های T نابالغ و فعال شده، پلاسما سل (شدت رنگ بالا)، سلول های میلوئید و مونوسیت ها و پیش سازهای اریتروئید |
CD38 |
|
- |
تشخیص پلاسما سل ها اغلب همراه با CD38 |
تمامی سلول های B (بیان کمتر در سطح سلول های پیش سازو برخی پلاسمل سل ها)، تمامی سلول های T (بیان کمتر در سلول های پیش ساز) |
CD45 |
|
PCN بدون بیان CD56 اغلب لوکمیک است. |
ممکن است در PCN بیان تغییر یافته ای داشته باشد |
سلول های NK و سلول های T مشابه NK |
CD56* |
|
- |
ممکن است در PCN بیان تغییر یافته ای داشته باشد |
سلول های T و B نابالغ، زیر گروه هایی از T و B بالغ و نوتروفیل ها |
CD10* |
|
در MGUS نیز دیده شده است. |
ممکن است در PCN بیان تغییر یافته ای داشته باشد |
سلول های میلوئید نابالغ، ماست سل ها |
CD117* |
|
اختصاصی تر از CD38 ولی بدون همان حساسیت |
شناسایی پلاسما سل ها |
پلاسما سل ها |
CD138* |
|
اکثر روش های فلوسیتومتریک ایمونوگلوبولین سطحی و سیتوپلاسمیک را تعیین می کنند. |
در سلول های با تمایز پلاسموسیت محدودیت زنجیره سبک وجود دارد |
پلاسما سل ها |
*زنجیره کاپا و لامبدا سیتوپلاسمیک |
*این مارکرها جهت ارزیابی ثانویه و پس از سایر مارکرهای موجود در ارزیابی اولیه مورد استفاده قرار می گیرند.
بدخیمی های میلوئید و مونوسیت
سندرم های میلو دیسپلاستیک (MDS) و تکثیر میلوئیدی مزمن (CMPD) طیف گسترده ای از بدخیمی های متشکل از پیش سازهای خونی در حال بلوغ هستند. MDS اغلب با علائم و نشانه های مرتبط با آنمی، ترومبوسایتوپنی و نوتروپنی همراه است. بیماران مبتلا به CMPD اغلب با افزایش تعداد سلول های خون محیطی (حداقل یک رده سلولی) ، اسپلنومگالی و علائم ناشی از نقص عملکرد سلول نظیر ترومبوز یا خونریزی تشخیص داده می شوند. تشخیص بدخیمی های میلوئید و مونوسیت شامل شمارش بلاست برای رد احتمال AML ، فراهم کردن اطلاعات پیش آگهی طبقه بندی دقیق تر است. ایمونوفنوتایپینگ به روش فلوسیتومتری به شمارش بلاست ها کمک کرده و از طریق شناسایی تفاوت های فنوتیپی ابزار مناسبی برای افتراق بدخیمی های میلوئید در حال بلوغ و بیماری های فعال شناخته می شود. مارکر های ارائه شده در جدول زیر الگوی نرمال رنگ آمیزی و کاربرد مارکر های ارائه شده در تشخیص بدخیمی های میلوئید و مونوسیت را نشان می دهد.
|
ملاحظات |
کاربرد بالینی در بدخیمی های میلوئید و مونوسیت |
توزیع نرمال |
مارکر |
|
- |
احتمال بیان غییر یافته در AML، MDS و MPD |
نوتروفیل ها و مونوسیت های در حال بلوغ ، برخی سلول های لنفوئید |
CD11b |
|
- |
مارکر سلول های نوتروفیل و مونوسیت در لوکمی حاد. بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
سلول های نوتروفیل و مونوسیت |
CD13 |
|
مارکر حساسی برای مونوسیت ها محسوب نمی شود. |
مارکر تمایز مونوسیتی |
مونوسیت ها |
CD14 |
|
- |
بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
نوتروفیل ها و مونوسیت های در حال بلوغ |
CD15 |
|
- |
بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
نوتروفیل ها و مونوسیت های در حال بلوغ |
CD16 |
|
تغییرات نرمال در شدت بیان |
بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
نوتروفیل ها و مونوسیت ها |
CD33 |
|
تمامی بلاست ها CD34+ نیستند |
شناسایی و شمارش بلاست |
پیش سلزهای سلول T و B و میلوبلاست |
CD34 |
|
- |
شناسایی بلاست ها (گیت CD45 با side scatter پایین) |
تمامی سلول های B (بیان کمتر در سطح سلول های پیش سازو برخی پلاسمل سل ها)، تمامی سلول های T (بیان کمتر در سلول های پیش ساز) |
CD45 |
|
بیان کم در سطح نوتروفیل ها و مونوسیت ها با تحریک فاکتور رشد |
بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
سلول های NK و سلول های T مشابه NK |
CD56 |
|
بیان در میلوما و برخی بدخیمی های سلول T |
شناسایی میلوبلاست و ماست سل |
نوتروفیل های نابالغ و ماست سل ها |
CD117 |
|
. |
شناسایی پرومیلوسیت ها مثلا در APL. بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
میلوبلاست، مونوسیت، تمامی سلول های B، سلول های T فعال شده |
HLA-DR |
|
- |
بیان تغییر یافته در AML، در برخی موارد همراهی با inv16 ، احتمال تغییر بیان در ماستوسایتوزیس سیستمیک |
سلول های T و NK |
CD2* |
|
همچنین در بدخیمی سلول T بالغ و HDN |
اغلب در AML مثبت به وبژه با تمایز مونوسیت |
زیرگروه های سلول T، مونوسیت ها |
CD4* |
|
|
ممکن است در AML، MDS و MPD تغییر بیان داشته باشد. |
سلول های T و NK |
CD7* |
|
همراهی با BCR/ABL+ ALL گزارش شده است. |
احتمال تغییر بیان در ماستوسایتوزیس سیستمیک |
سلول های B فعال شده و T |
CD25* |
|
- |
در صورت همراهی با CD64 ملرکر حساس تری نسبت به CD14 محسوب می شود. |
مونوسیت، سلول های اریتروئید، مگاکاریوسیت ها و پلاکتها |
CD36* |
|
- |
شناسایی جمعیت سلول های اجدادی مغز استخوان برای ارزیابی بیشتر تغییرات فنوتیپی |
سلول های B پیش ساز، سلول های B نرمال مراکز فولیکولی، سلول های T نابالغ و فعال شده، پلاسماسل (شدت بیان بالا)، سلول های میلوئید و مونوسیت و پیش سازهای اریتروئید |
CD38* |
|
امکان شناسایی اتصال غیر اختصاصی پروتئین های پلاکت به سایر سلول ها نظیر مونوسیت ها |
تمایز مگاکاریوسیت |
مگاکاریوسیت و پلاکت |
CD41* |
|
امکان شناسایی اتصال غیر اختصاصی پروتئین های پلاکت به سایر سلول ها نظیر مونوسیت ها، گاهی همراه با CD42b جهت افتراق پلاکت از بلاست |
تمایز مگاکاریوسیت |
مگاکاریوسیت و پلاکت |
CD61* |
|
مشکلات کمتر در ارتباط با اتصال پروتئین های پلاکت |
تمایز مگاکاریوسیت |
مگاکاریوسیت و پلاکت |
CD61* سیتوپلاسمی |
|
بیان در سطح نوتروفیل ها در سپتی سمی |
شناسایی تمایز مونوسیتی. احتمال بیان تغییر یافته در AML، MDS و MPD |
مونوسیت ها و پیش سازهای حدواسط نوتروفیل |
CD64* |
|
- |
شناسایی سلول های اریتروئید نابالغ، احتمال بیان در MDS |
پیش سازهای اریتروئید (بیان بالا)، میلوئید، لنفوئیدی فعال شده و سلول های در حال تکثیر |
CD71* |
|
برخلاف رنگ های سلولی شیمیایی این روش گویای حضور آنتی ژن است نه میزان فعالیت آنزیم |
شناسایی تمایز مونوسیتی |
سلول های نوتروفیل و مونوسیت |
cMPO* |
|
احتمال بیان بیشتر در سلول های بالغ نسبت به بلاست |
شناسایی میلوبلاست ها |
ماست سل و نوتروفیل های نابالغ |
CD117* |
|
در برخی شرایط نظیر بیماری Castleman و kikuchi lymphadentis و نیز در همراهی با MPD سلول های دندریتیک پلاسموسایتوئید ممکن است افزایش یابند. |
شناسایی HDN، در برخی انواع AML مثبت به ویژه با تمایز مونوسیتی |
مونوسیت، نوتروفیل، بازوفیل، مگاکاریوسیت و دندریتیک سل های پلاسموسایتوئید (بیان بالا) |
CD123* |
|
- |
نشانگر تمایز مونوسیت |
مونوسیت، ماکروفاژ |
CD163* |
|
در سطح پیش ساز اریتروئید نابالغ موجود نیست |
نشانگر بلوغ اریتروئید |
پیش ساز اریتروئید |
CD235a* |
*این مارکرها جهت ارزیابی ثانویه و پس از سایر مارکرهای موجود در ارزیابی اولیه مورد استفاده قرار می گیرند.
منابع:
- Craig FE, Foon KA. Flow cytometric immunophenotyping for hematologic neoplasms. Blood. 2008 Apr 15;111(8):3941-67.
- Swerdlow SH, Campo E, Pileri SA, Harris NL, Stein H, Siebert R, Advani R, Ghielmini M, Salles GA, Zelenetz AD, Jaffe ES. The 2016 revision of the World Health Organization classification of lymphoid neoplasms. Blood. 2016 May 19;127(20):2375-90.
نویسندگان