سندرم ژیلبرت

سندرم ژیلبرت اختلالی شایع بوده که حدود ۷٪ جمعیت را مبتلا می سازد و عبارت است از افزایش غلظت بیلی روبین خون (یک ماده زاید حاصل از تجزیه گلبول‌های قرمز خون) که به صورت زردی (بویژه در چشم ها ) خود را نشان می دهد. علت افزایش بیلی روبین غیرکونژوگه در خون، کاهش فعالیت آنزیم گلوکورونیل ترانسفراز است که کار این آنزیم کونژوگه کردن بیلی روبین و برخی مولکول‌های چربی‌دوست دیگر است.  این بیماری در هر دو جنس و در تمام سنین دیده می شود اما تمایل چشمگیری به جنس مذکر دارد این نشانگان از تولد با فرد همراه است اما علایم آن ممکن است تا 40-20 سالگی آشکار نشوند.

 

علت سندرم ژیلبرت چیست؟

بیلی روبین یکی از رنگدانه‌های صفراوی است که از تجزیه هموگلوبین حاصل می‌شود. گلبول‌های قرمز پس از طی عمر خود در طحال، توسط ماکروفاژهای طحالی تخریب می‌شوند. هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز پس از تخریب اریتروسیت ها آزاد شده و به هِم و اسید آمینه تجزیه می‌شود. حلقه‌ی هِم نیز تجزیه شده و تبدیل به یک مولکول بیلی وردین و یک مولکول CO می‌شود.

بیلی وردین تجزیه شده نیز توسط آنزیم بیلی وردین ردوکتاز تبدیل به بیلی روبین می‌شود. این بیلی روبین، بیلی روبین غیر کنژوگه بوده که در آب نامحلول می‌باشد. بیلی روبین غیر کنژوگه در خون به آلبومین که اصلی‌ترین ناقل در خون می‌باشد متصل شده و توسط آن به سمت کبد انتقال می‌یابد.

قبل از ورود به کبد بیلی روبین از آلبومین جدا شده و وارد سلول‌های کبدی می‌گردد. در داخل سلول‌های کبدی نیز به 2 پروتئین Y , Z متصل شده و در داخل سلول‌های کبدی انتقال می‌یابد تا در نهایت از این 2 پروتئین نیز جدا شده و توسط آنزیم مسئول گلوکورونیداسیون با 2 مولکول اسید گلوکورونیک پیوند برقرار کرده و تبدیل به بیلی روبین کنژوگه می‌شود.

بیلی روبین کنژوگه محلول در آب بوده و در حالت سلامت به مقدار بسیار ناچیز( حدود 2/0 ) در خون وجود دارد. بیلی روبین بعد از کنژوگاسیون وارد صفرا شده و از آن جا وارد روده کوچک می‌شود. قسمتی از بیلی روبین کنژوگه تحت اثر آنزیم گلوکورونیداز به حالت غیر کنژوگه و در نهایت تحت اثر تغییرات بیشتر به اوروبیلینوژن تبدیل می‌شود. قسمتی از آن بازجذب شده و به صورت اوروبیلین از طریق ادرار دفع می‌شود و قسمتی از اوروبیلینوژن نیز وارد روده بزرگ شده و به استرکوبیلینوژن تبدیل می‌شود و در نهایت به صورت استرکوبیلین از طریق مدفوع دفع می‌شود و باعث ایجاد رنگ قهوه‌ای در مدفوع می‌گردد. بیلی روبین در حالت سلامت در ادرار به میزان بسیار کم وجود دارد و باعث ایجاد رنگ زرد ادرار می‌شود.

در سندرم ژیلبرت معمولا فعالیت آنزیم گلوکورونیداسیون به میزان کمی از حالت طبیعی کمتر می‌باشد و در نتیجه میزان بیلی روبین غیر کنژوگه افزایش می‌یابد که البته در این بیماران میزان بیلی روبین توتال از 3 تا 5/3 تجاوز نکرده که قسمت عمده آن نیز بیلی روبین غیر کنژوگه می‌باشد و بیلی روبین کنژوگه به دلیل سلامت کبد در محدوده نرمال قرار دارد. همچنین گفته می‌شود که در این گروه از بیماران، بیلی روبین غیرکنژوگه به دنبال شرایطی مانند استرس، عفونت‌ها، و کاهش کالری مصرفی افزایش می‌یابد.

 

شکل1: تولید و انتقال بیلی روبین در بدن

 

شکل2:متابولیسم هم در ارتباط با سندرم ژیلبرت

علت زردی در بیماران سندرم ژیلبرت

 کبد در دفع بیلی روبین در صفرا خوب عمل نمی کند، که این باعث می شود سطح بیلی روبین خون از حالت طبیعی بالاتر باشد. اگر سطح بیلی روبین خون از یک حد معینی فراتر رود، زردی ممکن است ظاهر شود البته این نشانگان عواقب و عوارض خاص و خطرناکی برای فرد در برندارد.اگر در ارتباط با این بیماری مشکلی در کبد وجود داشته باشد معمولاً خفیف است.

 

آیا  بیماری ژیلبرت ژنتیکی است؟

نشانگان ژیلبرت ژنتیکی است و به صورت اتوزوم غالب منتقل می‌شود. یعنی اگر یکی از والدین دارای این بیماری باشد احتمال انتقال ژن منفرد آن به هر کدام از فرزندان و بروز اثرات آن ۵۰٪ است. سندرم ژیلبرت با کاهش ۷۰ تا ۸۰ درصدی فعالیت گلوکورونیداسیونی آنزیم UGT1A1 نمود پیدا می‌کند. ژن این آنزیم روی کروموزوم ۲ انسان است. بیش از ۱۰۰ نوع آنزیم UGT1A1 شناخته شده‌است. در ۹۴ درصد مبتلایان به سندرم ژیلبرت، دو آنزیم گلوکورونوسیل ترانسفراز دیگر یعنی UGT1A6 (با کاهش ۵۰ درصدی در فعالیت) و UGT1A7 (با کاهش ۸۳ درصدی در اثرگذاری) نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

 

انتقال سندرم ژیلبرت به فرزندان

 سندرم ژیلبرت به صورت اتوزوم غالب منتقل می‌شود، یعنی اگر یکی از والدین دارای این بیماری باشد، احتمال انتقال ژن منفرد آن به هر کدام از فرزندان و بروز اثرات آن 50 درصد است. ممکن است همه بیمارانی که دارای ژن معیوب می‌باشند، علامت دار نباشند.

 

تشخیص بیماری ژیلبرت

زردی پوست می تواند ناشی از بسیاری از بیماری های مختلف کبد و خون باشد. بنابراین با یک آزمایش خون می توان سندرم ژیلبرت را تشخیص داد. آزمایش خون، سطح کمی bilirubin افزایش یافته را نشان می دهد، در مبتلایان به سندرم ژیلبرت بیلی روبی غیر کونژوگه در خون بالاتر است، اما بیلی روبین کونژوگه در محدوده نرمال است برای تشخیص قطعی، آزمایش های دیگری مانند بیوپسی کبدی ممکن است به ندرت انجام شود تا بیماری های کبدی را رد کند. شما می توانید با آزمایش ژنتیک به تشخیص قطعی سندرم گیلبرت برسید. جهت تشخیص بیماری همچنین تست ریفامپین به عنوان یک تست تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به نحوی که باعث افزایش میزان بیلی روبین سرم بیماران می‌شود. تاثیر ریفامپین در افزایش میزان بیلی روبین سرم بیماران مبتلا به ژیلبرت در مقایسه با افراد سالم مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر چه ریفامپین می‌تواند معیار مناسبی برای تشخیص سندرم ژیلبرت (با حساسیت بالا) باشد، اما افزایش بیلی روبین به بالاتر از حد طبیعی بعد از تجویز ریفامپین یک نقص محسوب می‌شود.

 

علائم بیماری ژیلبرت

 سندرم گیلبرت باعث ایجاد زردی خفیف ولی به صورت مداوم می شود که بی خطر است و نیازی به درمان ندارد اما در صورت فعالیت شدید، کاهش آب بدن و کالری دریافتی، استرس و قاعدگی شدت زردی افزایش می یابد.

معمولاً سایر اعضای خانواده و در بیشتر اوقات مادر خانواده متوجه زردی چشم‌ها در فرزندان می‌شود که این زردی گاهی کم و گاهی زیاد است. بیمار هیچ علامتی مبنی بر بیماری کبدی مثل تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و ... ندارد و در آزمایش‌هایی که پزشک برای بیمار درخواست می‌کند، تنها نکته مثبت، بالا بودن "بیلی روبین" غیرمستقیم است، در حالی که آنزیم‌های کبدی زیاد هستند و همچنین آثاری از تخریب گلبول‌های قرمز وجود ندارد.

با این حال، برخی از افراد مبتلا به سندرم گیلبرت سایر علائم را گزارش می دهندکه شامل موارد زیر می باشد:

اختلال خواب، بی خوابی (کمبود خواب)

• پوسیدگی های گوارشی (وجود طعم تلخ در دهان یا توده تلخ پس از خوردن غذا

• درد در کبد ولی بسیار شایع نیست.

• بزرگ شدن کبد، آسیت (حضور مایع آزاد در شکم) - بسیار نادر اس

• خستگی

• ضعف خفیف

• درد شکم خفیف (شکم).

• احساس خفیف بیماری (حالت تهوع)

 

درمان بیماری ژیلبرت

 بیماری ژیلبرت، بیماری جدی نیست و درمان آن، با شناسایی علت بروز بیماری در فرد و رفع آن، امکان‌پذیر است. بر این اساس در صورتی که علت بروز بیماری، فعالیت شدید فیزیکی باشد کاهش میزان فعالیت فیزیکی برای درمان بیماری و بهبود فرد ضروری است.

این بیماری یک اختلال خوش خیم ارثی است، اما بسیاری از مبتلایان این سندرم، نسبت به علائم ظاهری آن شکایت دارند مانند زردی در چشم‌ها و پوست ( به علت افزایش بیلی روبین غیر کنژوگه در خون ). از آن رو می‌توان با رعایت برخی نکات موجب تخفیف در بروز آن شد: اجتناب از گرسنگی و تشنگی و خستگی مفرط ( مانند ورزش‌های سنگین و طولانی مدت ) ـ جلوگیری از فشارهای عصبی، اضطراب و افسردگی ـ پرهیز از مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر ـ داشتن خواب کامل شبانه.

مصرف "اسید فولیک" نیز در درمان بیماری ژیلبرت نقش موثری دارد.

 

نکات مهمی که فرد مبتلا به سندروم ژیلبرت باید آنها را رعایت کند

- کنترل استرس: راه های مقابله با استرس را یاد بگیرید. همانطور که ذکر شد این سندروم خطرناک نیست، اما شرایطی در زندگی ممکن است پیش بیاید که سطح بیلی روبین خون را افزایش دهد. بنابراین با کنترل استرس می توان سطح بیلی روبین خون را تنظیم کرد.

- یک برنامه غذایی سالم داشته باشید. یک رژیم غذایی سالم پر از میوه و سبزیجات را انتخاب کنید و  از رژیم های لاغری بسیار کم کالری پرهیز کنید.

- مصرف مکمل "اسید فولیک" نیز در درمان بیماری ژیلبرت موثر است.

- جلوگیری از فشارهای عصبی، اضطراب و افسردگی

- پرهیز از مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر

- داشتن خواب کافی در شب

افراد مبتلا به سندرم ژیلبرت باید قبل از هر کار پزشکی مانند عمل جراحی، زایمان، شیمی درمانی و ... پزشک را از بیماری خود آگاه کنند تا داروهای متناسب با بیماری شان تجویز شود.

 

سندرم ژیلبرت و طول عمر

 این سندرم یک اختلال خوش خیم ارثی است و رابطه‌ای با کاهش طول عمر ندارد و افراد مبتلا همانند افراد دیگر می‌توانند زندگی طبیعی (ازدواج، تولد فرزند ) داشته و جای هیچ نگرانی وجود ندارد.

منبع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gilberts-syndrome/symptoms-causes/syc-20372811