آمونیاک

آمونیاک ترکیب شیمیایی تولید شده توسط باکتریهای ساکن روده و همچنین به عنوان یک متابولیت در مسیر سنتز پروتئینها در بدن ایجاد میشود که جزء ترکیبات سمی برای بدن محسوب می شود. بنابراین این ترکیب به کبد انتقال داده شده و به ۲ فرم غیر سمی تبدیل می شود. یکی از این ترکیبات اوره بوده که توسط خون از محل تولید یعنی کبد به کلیه حمل شده و از طریق ادرار از بدن دفع می شود. ترکیب دیگر گلوتامین می باشد که از ترکیب اسید گلوتامیک یا آمونیاک در کبد تولید شده و بعد از انتقال به کلیه توسط آنزیم گلوتامیناز کلیوی به آمونیوم قابل دفع از طریق ادرار و گلوتامات تبدیل می شود. اشکال در مکانیسم های دفع آمونیاک از بدن باعث تجمع این ماده سمی در خون و مغز میشود که این باعث ایجاد علائمی مانند: خواب آلودگی، گیجی، خستگی زیاد، تشنج، مشکلات تنفسی و استفراغ و در نهایت کما و مرگ می شود. در واقع می توان گفت که افزایش آمونیاک باعث ایجاد حالتی تحت عنوان Hepatic  Encephalopathy  می شود.

 

تست آمونیاک

تست آمونیاک معمولا با تست های دیگر مثل تست های کبدی، قند، الکترولیت ها و تست های مربوط به عملکرد کبد و کلیه جهت کمک به تشخیص منشاء بیماری و تشخیص سندرم Reye و هپاتیت های ویروسی و با انسفالوپاتی ناشی از بیماری های کبدی درخواست می گردد. سطح آمونیاک نیز ممکن است دستورالعملی برای تشخیص نقص نادر چرخه اوره و ارزیابی شدت بیماری باشد.

برخی از متخصصان از آزمایش آمونیاک برای مانیتورینگ درمان آنسفالوپاتی کبدی استفاده می کنند اما تست اختصاصی جهت تشخیص بیماری های گفته شده به تنهایی نمی باشد. از آنجا که انسفالوپاتی کبدی می تواند به علت وجود سموم مختلف در خون و مغز ایجاد شود، سطح آمونیاک خون با شدت بیماری تطابق دارد.

 

چه زمانی این تست درخواست می گردد؟

آزمایش آمونیاک ممکن است در زمانی که یک نوزاد در چند روز اول پس از زایمان، علائم زیر  را داشته باشد درخواست می گردد.

• تحریک پذیری

• استفراغ

•  کما

•  تشنج

آزمایش آمونیاک ممکن است هنگامی که یک کودک علائم بالا را یک هفته پس از بیماری های  ویروسی مانند آنفلوانزا داشته باشد درخواست می گردد.

در صورتی که پزشک متخصص احتمال می دهد که کودک ممکن است سندرم ری  داشته باشد، آزمایش آمونیاک درخواست می گردد.
برای بزرگسالان هنگامی که علائمی مانند تغییرات ذهنی، اختلال در خواب، خواب آلودگی یا گلودرد را با هم داشته باشند  و یا برای بررسی بیماری کبد یا نارسایی کلیه  اندازه گیری سطح آمونیاک درخواست می گردد.

 

نتیجه این تست چه چیزی را نشان می دهد؟

افزایش قابل توجه در میزان آمونیاک در خون، نشان دهنده این است که بدن به طور موثری توانایی پردازش و حذف آمونیاک را ندارد. در شیرخواران، سطح بسیار بالا همراه با کمبود و یا نقص آنزیم چرخه اوره می تواند ارثی باشد و یا ممکن است بیماری همولیتیک نوزاد نیز دیده شود. افزایش متوسط طولانی مدت آمونیاک در نوزادان نسبتا رایج است، در حالی که این میزان ممکن است بدون ایجاد نشانه های قابل توجه افزایش پیدا کند.افزایش سطح آمونیاک و کاهش میزان گلوکز ممکن است نشان دهنده وجود سندرم Reye در کودکان و نوجوانان باشد. افزایش غلظت آمونیاک نیز ممکن است نشان دهنده نقص آنزیمی در سیکل اوره باشد. سطوح پایین آمونیاک ممکن است با برخی از انواع فشار خون بالا مزمن (فشار خون بالا  به علل ناشناخته) و بدخیم (فشار خون بسیار بالا که به طور ناگهانی و به سرعت رخ می دهد) دیده می شود.

 

موارد بالینی دیگر:

افزایش سطح آمونیاک نیز ممکن است به علت موارد زیر نیز دیده شود:

• خونریزی دستگاه گوارش و آنمی همولیتیک

•  فشار عضلانی - عضلات هنگام فعال شدن آمونیاک تولید می کنند و در هنگام استراحت جذب می کنند.

• استفاده طولانی مدت از تورنیکت

• استفاده از داروهای خاص، شامل الکل، باربیتورات ها، دیورتیک ها، اسید والپروک و مواد مخدر

•  سیگار کشیدن

کاهش میزان آمونیاک ممکن است با استفاده از برخی آنتی بیوتیک ها مانند نئومیسین دیده شود.
نکته: تست آمونیاک می تواند بر روی خون شریانی انجام شود، اما این روش بسیار کمتر استفاده می شود. بعضی از پزشکان معتقدند که اندازه گیری آمونیاک شریانی از لحاظ بالینی مفید است اما توافق گسترده ای در این مورد وجود ندارد.

منابع:

Weiner ID, Miller RT, Verlander JW (2003) Localization of the ammonium transporters, Rh B glycoprotein and Rh C glycoprotein, in the mouse liver.  Gastroenterology 124, 1432–1440.

Racine-Samson L, Scoazec JY, D’Errico A  et al. (1996) The metabolic organization of the adult human liver: a comparative study of  normal, fibrotic, and cirrhotic liver tissue.  Hepatology 24, 104 –113.