آتاکسی فردریش FA) یا (FRDA:

آتاکسی فردریش که گاهی با نام آتاکسی مغزی نخاعی نیز نامیده می شود یک بیماری ژنتیکی نادر است که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار داده و منجر به مشکلات حرکتی می شود. این بیماری هم از طریق خانم ها و هم آقایان می تواند به فرزندانشان انتقال یابد.

سن شروع بیماری یا تظاهر علائم به طور معمول در سنین 5 تا 15 سالگی است اما می تواند در بزرگسالی نیز بروز کند. هماهنگی و تعادل ضعیف اغلب اولین علائم قابل توجه هستند. افراد مبتلا به طور معمول در حدود سن 10 سالگی که علائم بیماری بروز می یابد به ویلچر احتیاج پیدا می کنند و در مراحل بعدی ممکن است کاملا" ناتوان شوند. در حدود 25% مبتلایان به آتاکسی فردریش به نوع غیر معمولی از بیماری مبتلا هستند که علائم را بعد از سن 25 سالگی بروز می دهند. افراد مبتلایی که علائم آنها بین سنین 26 تا 39 سالگی بروز می کند به عنوان بیماران با ظهور دیررس در نظر گرفته می شوند. زمانی که ظهور علائم بعد از سن 40 سالگی اتفاق بیفتد بیماری به عنوان آتاکسی فردریش با ظهور خیلی دیر در نظر گرفته می شد و معمولا" خیلی آهسته تر از آتاکسی فردریش تیپیک پیشرفت می کند.

 

علائم بیماری آتاکسی فردریش:

آسیب به اعصاب محیطی و مخچه ( که تعادل و حرکت را هماهنگ می کند) باعث ایجاد حرکات ناپایدار و اختلال در هماهنگی عضلات یا آتاکسی شده که این علائم با گذشت زمان بدتر می شوند و سرانجام به بازوها و تنه بدن گسترش می بابند. سایر خصوصیات دیگر بیماری شامل از دست دادن تدریجی استحکام و احساس در بازوها و ساق پا، سفتی عضلات (اسپاسم)، اختلال در گفتار، بینایی و حرکات چشم و ناشنوایی می باشد. قدرت تفکر و استدلال تحت تاثیر قرار نمی گیرند.

تعداد زیادی از مبتلایان به آتاکسی فردریش دچار اسکولیوز (انحنای ستون فقرات به یک طرف) می شوند که اگر شدید باشد ممکن است تنفس را دچار اشکال کند. برخی از مبتلایان نیز ممکن است به دیابت دچار شوند.

 

علائم بیماری آتاکسی فردریش

افراد مبتلا به آتاکسی فردریش اغلب دارای نوعی از بیماری قلبی به نام کاردیومیوپاتی هایپرتروفیک هستند که در آن ماهیچه قلب بزرگ و ضعیف شده و تهدید کننده زندگی می باشد. این حالت می تواند باعث کاهش طول عمر شده و از شایع‌ترین علل مرگ در این بیماران می باشد. تعداد زیادی از افراد مبتلا به آتاکسی فردریش در اوایل بزرگسالی می میرند اما برخی افراد با نشانه های خفیف تر تا 60 سالگی یا بیشتر زنده می مانند.

 

تغییرات ژنتیکی در بیماری آتاکسی فردریش:

تغییرات ژنتیکی در ژن FXN باعث ایجاد آتاکسی فردریش می شود. این ژن ساختارهایی پروتئینی به نام فراتاکسین ایجاد می کند. اگرچه نقش آن کاملا" شناخته نشده اما برای عملکرد نرمال میتوکندری که مرکز تولید انرژی در داخل سلول است لازم می باشد.

 

این قسمت از یک سری بلاک های سه نوکلئوتیدی GAA تشکیل شده که چندین بار پشت سر هم قرار گرفته اند. در حالت نرمال، این توالی ها بین 5 تا 33 بار در ژن FXN تکرار شده در حالی که در افراد مبتلا به آتاکسی فردریش قطعه GAA از 66 تا بیش از 1000 بار تکرار شده اند. به نظر می رسد طول تکرار های تری نوکلئوتیدی GAA با سنی که در آن بیماری آتاکسی فردریش بروز می یابد، میزان شدت و همچنین سرعت پیشرفت بیماری مرتبط است.

ژن آتاکسی فردریش: سمت راست ژن مربوط به فرد بیمار و سمت چپ مربوط به فرد نرمال است.

 

افرادی که دارای قطعه تکراری با تکرار کمتر از 300 هستند نسبت به کسانی که تکرارهای سه نوکلئوتیدی بلندتری دارند علائم بیماری را دیرتر بروز می دهند (بعد از سن 25 سالگی).

تکرار سه نوکلئوتیدی بسیار طولانی در تولید فراتاکسین اختلال ایجاد می کند که مقدار این پروتئین را در سلول به مقدار زیادی کاهش می دهد. زمانی که پروتئین فراتاکسین دچار اختلال می شود سلول های ماهیچه ای و عصبی نمی توانند عملکرد مناسب داشته باشند که همین امر منجر به ایجاد علائم و نشانه های آتاکسی فردریش می شود. محققین بر این باورند که سلول هایی که سطح پایینی از پروتئین فراتاکسین دارند انرژی کمتری تولید می کنند که منجر به ایجاد محصولات جانبی می شود.

 

الگوی توارثی آتاکسی فردریش:

این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می رسد. بدین معنی که هر دو کپی از ژن در هر سلول دارای موتاسیون است. هر کدام از والدین فردی که دارای یک بیماری اتوزومال مغلوب است یک کپی از ژن جهش یافته را حمل می کنند اما خود علائم و نشانه های بیماری را بروز نمی دهند.

 

نحوه وراثت در بیماری های اتوزومال مغلوب

میزان شیوع آتاکسی فردریش:

شیوع آتاکسی فردریش حدود 1 در 40000 می باشد. این بیماری بیشتر در اروپایی ها، خاورمیانه و افریقای شمالی دیده می شود و در جمعیت های دیگر نادر است.

تشخیص بیماری آتاکسی فردریش:

تشخیص ژنتیکی بیماری آتاکسی فردریش  به صورت:

• تعیین توالی کل ناحیه کد کننده

• بررسی موتاسیون اگزون های تعیین شده

• و یا بررسی واریانت مشخص شده

امکان پذیر می باشد.

 

تشخیص قبل از تولد آتاکسی فردریش:

تشخیص قبل از تولد برای بیماری آتاکسی فردریش امکان پذیر است.

 

نمونه مورد نیاز برای آزمایش آتاکسی فردریش:

• خون مخلوط با EDTA

•  CVS (پرز جنینی)

 

درمان آتاکسی فردریش:

در حال حاضرهیچ معالجه یا درمان موثری برای آتاکسی فردریش وجود ندارد. اما بسیاری از علائم و عوارض همراه با آن می توانند برای کمک به افراد جهت رسیدن به حداکثر کارایی مطلوب درمان شوند. مشکلات قلبی و دیابت می توانند با دارو درمان شوند. مشکلات ارتوپدی مثل دفرمه شدن پاها و اسکولیوز نیز با جراحی درمان می شوند. فیزیوتراپی می تواند مدت زمانی که شخص می تواند از دست و پای خود استفاده کند را طولانی تر کند. برای اختلالات شنوایی نیز می توان از سمعک کمک گرفت.

 

Refrences:

Friedreich ataxia. Genetics Home Reference. May 2010; http://ghr.nlm.nih.gov/condition/friedreich-ataxia. Accessed 5/22/2015.

Friedreich's Ataxia Fact Sheet. The National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS). April 16, 2014; http://www.ninds.nih.gov/disorders/friedreichs_ataxia/detail_friedreichs_ataxia.htm. Accessed 5/22/2015.