یائسگی  (Menopause) چیست؟

 به زمانی که دوره قاعدگی طبیعی یک خانم به مدت حداقل 12 ماه متوقف شود و دیگر توانایی بارداری را نداشته باشد یائسگی گفته می شود. این یک بخش طبیعی از پیری زن است. یائسگی می ­تواند در هر زمان بعد از سن 35 سالگی اتفاق بیفتد، اما سن معمول آن در اواخر دهه 40 تا اوایل 50 سالگی رخ می دهد؛ میانگین سن شروع در زنان با نژاد مختلف متفاوت است.

 

علائم و نشانه های دوران یائسگی چیست؟

بعضی از علائم و نشانه های معمول یائسگی زمانی اتفاق می افتد که سطح استروژن شروع به کاهش می کند، و بانوان ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

• گر گرفتگی

• تغییرات نظم قاعدگی و شدت جریان (شامل دوره های سنگین تر و یا مکرر)

• عرق شبانه

• نوسانات شدید روحی مانند افسردگی

• کاهش میل جنسی

• تکرر ادرار

• خشکی واژن که می تواند باعث درد در هنگام مقاربت شود

• پوکی استخوان

• خطر ابتلا به بیماری قلبی (به دلیل افزایش سطح LDL "" کلسترول بد در خون )

در دوران یائسگی چه تغییرات هورمونی ایجاد می شود؟

در طول سالهای کودکی، هورمون های) FSH هورمون تحریک کننده فولیکول(، LH  (هورمون لوتینی)، استرادیول و پروژسترون هر ماه برای ایجاد و انتشار تخمک از تخمدان (تخمک گذاری) عمل می­نمایند و قاعدگی ماهانه را تنظیم می کنند. با توجه به نزذیک شدن به زمان یائسگی، تولید سیکل استرادیول و پروژسترون توسط تخمدانها کاهش می یابد. این اتفاق ممکن است بعدها در 40 سالگی زن شروع شود، اما ممکن است در اواخر دهه سی نیز باشد. این یک روند تدریجی است و معمولا برای تکمیل آن دو تا پنج سال طول می کشد.

در طول دوره قبل از یائسگی، سطح هورمون های جنسی می تواند با شدت بالا یا پایین شود ودوره های قاعدگی و تخمک گذاری نامنظم گردد، همچنین ممکن است زن یک ماه قاعدگی  را تجربه کند و سپس چند ماه دوره قاعدگی  را تجربه ننماید. بعضی از زنان ممکن است دریابند که فراوانی و شدت دوره های آنها در طول دوره قبل از یائسگی افزایش می یابد. اگرچه انتظار می رود که بی نظمی های دوره قاعدگی در دوران یائسگی اتفاق بیفتند ولی بهتر است خانم ها همه تغییرات خود  را با پزشک در میان بگذارد تا بتوانند اطمینان حاصل کنند که این علائم ناشی از بیماری نیست.

 

آیا در دوران نزدیک به یائسگی احتمال بارداری وجود دارد؟

 زنان غالبا در طول دوران قبل از یائسگی باید در نظر داشته باشند که اگرچه از شانس بارداری کمی برخوردارند، اما در این دوران نیز می توانند باردار شوند.

هنگامی که یک زن به مدت دوازده ماه هیچ دوره قاعدگی را تجربه نکند، دوره یائسگی شروع می شود. در این مرحله، تخمدانها عمدتا تولید استرادیول و پروژسترون را متوقف کرده و دیگر تخمک گذاری صورت نمی گیرد، بنابراین نمی توانند باردار شود.

 

دوران یائسگی چگونه سلامت بانوان را تحت تاثیر قرار می دهد؟

• کاهش سطح استروژن ممکن است منجر به افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان شود.

• تغییر در سطح استروژن ممکن است عامل مهمی برای توسعه بیماری قلبی باشد.

• نازک شدن بافت واژن که باعث تحریک مزمن، خشکی واژن، و حساسیت به عفونت می گردد.

• کاهش سطح استروژن همراه با کاهش تولید کلاژن و الاستین ( دو پروتئین مسئول حفظ یکپارچگی) منجر به ضعیف تر، خشک تر و آسیب پذیرتر شدن پوست می شود.

 

تأثیر یائسگی بر زندگی جنسی فرد چیست؟

بعضی از زنان در نزدیکی یائسگی و بعدازآن میل جنسی‌شان کاهش می‌یابد. کاهش هورمون‌ها ممکن است باعث کاهش میل جنسی شود. به‌علاوه یائسگی بر توانایی زن در رسیدن به اوج لذت جنسی (ارگاسم) نیز تأثیر گذاشته و یا زمان رسیدن به آن را طولانی‌تر می‌کند.

 

یائسگی چه زمانی در زنان رخ می دهد؟

یائسگی به طور طبیعی در سنین بالا در هر زنی اتفاق می افتد، اما می تواند به دلایل مختلفی حتی زودتر از زمان واقعی خود نیز رخ دهد.

در اثر انواع جراحی ها مانند برداشتن تخمدان یا رحم ، به دلیل توقف تولید هورمون های مربوطه ممکن است یائسگی رخ دهد. یائسگی ممکن است با قرار گرفتن در معرض پرتو یا شیمی درمانی، اختلالات غده هیپوفیز یا زنان دارای سیستم ایمنی ضعیف نیز رخ دهد.

 

یائسگی زود رس به چه معناست؟

زنانی که علائم یائسگی و ناهنجاری های هورمونی را قبل از 40 سال تجربه می کنند، به عنوان «یائسگی زودرس» نامگذاری می شوند. که علت آن می تواند "نارسایی زودرس تخمدان" یا "نارسایی اولیه تخمدان" باشد، برخی از زنان با این شرایط با شانس کم می توانند باردار شوند.

گاهی یائسگی خودبه‌خود رخ می‌دهد و بعضی علل احتمالی آن عبارتنداز: وجود نقایص کروموزومی (مانند سندرم ترنر)، استعداد ژنتیکی (زنانی که سابقه یائسگی زودهنگام در خانواده‌شان وجود دارد، بیشتر احتمال دارد که زود یائسه شوند) و بیماری‌های خودایمنی (مثل بیماری تیرویید ، آرتریت روماتویید و لوپوس)

 

 چگونه دریابید که دچار یائسگی زودهنگام شده‌اید؟

دکتر با تهیه شرح‌حال (نظیر سوال در مورد وجود علائم یائسگی) و درخواست یک‌سری آزمایش (مثل تعیین FSH و HCG خون) این حالت را تشخیص می‌دهد.

 

 آیا برای کاهش علائم یائسگی داروهایی وجود دارند؟

بله- هورمون درمانی می‌تواند به کاهش علائم یائسگی کمک کند. دربعضی موارد، هورمون درمانی قبل از یائسگی شروع می‌شود. درصورت مصرف قرص‌های ضدبارداری، با شروع هورمون درمانی باید مصرف آن‌ها را قطع کنید. در مورد زنانی که رحم‌شان برداشته نشده، معمولاً استروژن همراه با پروژستین داده می‌شود. این امر به کاهش ریسک سرطان آستررحم که درصورت مصرف استروژن تنها رخ می‌دهد، کمک می‌کند.

 

فواید هورمون درمانی چیست؟

استروژن برای درمان علامت اصلی یائسگی یعنی گُرگرفتگی به‌کارمی‌رود. هم‌چنین خشکی واژن را کم کرده می‌تواند به کاهش بعضی تغییراتی که موجب بروز مشکلات دستگاه ادراری می‌شوند،  نیز کمک کند. استروژن به کاهش ریسک سرطان روده بزرگ (کولون) نیز کمک می‌نماید.

 

خطرات هورمون درمانی چیست؟

همانند هر داروی دیگری، مصرف هورمون‌ها نیز خالی از خطر نیست.در زنانی که رحم دارند، استفاده از استروژن تنها ریسک سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد. زیرا استروژن موجب رشد آستررحم می‌شود. استفاده از قرص‌های صرفاً دارای پروژستین همراه با استروژن به کاهش ریسک مشکلات ادراری کمک خواهد کرد.منتها عیب استفاده از پروژستین آن است که ظاهراً موجب افزیش ریسک سرطان پستان می‌شود. هم‌چنین زنان یائسه ممکن است با مصرف آن مجدداً دچار خونریزی شوند (هرچنداین حالت فقط مدت کوتاهی رخ خواهد داد).

 

چه داروهای دیگری برای یائسه‌ها موجودند؟

چنانچه زنی از هورمون درمانی استفاده نکند، گزینه‌های دیگری برای جلوگیری از تجزیه استخوان‌ها وجود دارند مثل biphoshonate ها و یا تنظیم‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMS). دارویی به‌نام Calcitonin نیز تجزیه استخوانی را آهسته می‌کند (که ممکن است به‌صورت تزریقی یا به‌شکل اسپری بینی تجویز شود). بی‌فسفونات‌ها برای افزایش تراکم استخوان و کاهش ریسک شکستگی داده می‌شوند- هورمون پاراتیرویید نیز بدین‌منظور به‌کارمی‌رود.

 

برای بهبود سلامتی در دوران یائسگی چه توصیه‌هایی وجود دارد؟

• خوب و متعادل غذا بخورید. فراموش نکنید افراد مسن‌تر به کالری کمتری نیاز دارند ولی باید از مواد مغذی متنوع استفاده کنند.

• زنان بالای 50سال روزانه به 4/2میکروگرم ویتامین B12 و 5/1میلی‌گرم B6  نیاز دارند.

• بعداز یائسگی نیاز به کلسیم جهت حفظ سلامتی استخوان‌ها بیشتر می‌شود. زنان 51ساله و مسن‌تر باید روزانه 1200میلی‌گرم کلسیم مصرف نمایند. ویتامین D نیز برای سلامتی استخوان‌ها ضروری است. زنان 51 تا 70 ساله باید روزانه IU 600 ویتامین D دریافت کنند. زنان 71سال به بالا روزانه به IU800 ویتامین D نیاز دارند.

• زنانی که بعداز یائسگی به‌خاطر مصرف هورمون تراپی هنوز دچار خونریزی واژینال هستند، شاید به مصرف آهن نیز نیاز پیدا کنند.

• از ورزش و فعالیت غافل نشوید. ورزش به سلامتی استخوان‌ها، قلب و بهبود خلق‌وخو کمک می‌کند. از پزشک در مورد ورزش‌های مناسب سؤال کنید.

• استعمال سیگار را قطع کنید.

• مشکلات زنانگی را جدّی بگیرید (مثل لکه‌بینی، بی‌اختیاری ادرار) و حتماً به پزشک مراجعه 

 

چه آزمایش هایی برای زنان مبتلا با علائم یائسگی نیاز است؟

با این حال، زنان مبتلا به علائم یائسگی که ممکن است یائسگی زودرس داشته باشند یا افرادی که خطر سایر مشکلات سلامتی مانند پوکی استخوان را دارند ممکن است یک یا چند آزمایش زیر را انجام دهند:

• هورمون تحریک کننده فولیکول: (FSH) برای پی بردن به اینکه آیا یک زن در حال نزدیک شدن، انتقال از دوران قبل از یائسگی به یائسگی است؛ به طور کلی، سطح FSH   در زنانی که در حال نزدیک شدن به یائسگی هستند، افزایش می یابد.

• استرادیول: برای اندازه گیری تولید استروژن توسط تخمدان ها و ارزیابی اینکه چرخه قاعدگی طبیعی است.

• تست عملکرد تیروئید( T4 آزاد و TSH ) : عملکرد غده تیروئید می تواند با افزایش سن کاهش یابدو با تاثیر بر قاعدگی منجر به بروز برخی از علائم مشابه با یائسگی در فرد ظاهر شود.

• anti-mullerian (AMH) : برای پیش بینی شروع یائسگی و یا زمانی که یک زن نگران از دست دادن باروری است ارزیابی می شود.

تست های اضافی که ممکن است درخواست داده شوند عبارتند از:

• پروفایل لیپیدی: برای افزایش تری گلیسیرید و LDL "" کلسترول بد و کاهش HDL "" کلسترول خوب برای ارزیابی خطر مرتبط با بیماری قلبی عروقی

• شمارش کامل سلول های خونی (CBC) : برای تعیین کفایت تعداد گلبولهای قرمز و سفید در خون.

• پانل متابولیک جامع (CMP) : برای آزمایش عملکرد کبد و کلیه، به خصوص در هنگام استفاده از هورمون جایگزین (HRT)

• بررسی فشار خون: برای بررسی فشار خون بالا

 

منابع:

Miro F, Parker SW, Aspinall LJ, et al. Sequential classification of endocrine stages during reproductive aging in women: the FREEDOM  study. Menopause2005;12:281-290.

Administration on Aging. A Profile of Older Americans: 2000 Washington, DC: US Department of Health and Human Services, Administration on Aging, 2000.